Przejdź do głównej treści

Dział geologiczny

Dział geologiczny

Zbiory geologiczno-mineralogiczne znajdujące się w Dziale Geologicznym Centrum Edukacji Przyrodniczej Uniwersytetu Jagiellońskiego składają się w przeważającej części ze zbiorów przeniesionych z Muzeum Geologicznego Instytutu Nauk Geologicznych.

Stanowi je około 250 kolekcji zawierających blisko 20 000 okazów skamieniałości, 16 000 okazów mineralogicznych, kilkaset okazów petrograficznych oraz 27 kolekcji szlifów, będących najczęściej materiałem uzupełniającym do kolekcji materiału skalnego.

W 1782 roku z inicjatywy profesora Jana Jaśkiewicza (1749-1809), kierownika Katedry Historii Naturalnej oraz Chemii Szkoły Głównej Koronnej, powstało Muzeum Mineralogiczne funkcjonujące w obrębie Gabinetu Historii Naturalnej. Gromadzono w nim zbiory minerałów, skał i skamieniałości aż do 1886 roku, kiedy to doszło do rozdziału Muzeum Mineralogicznego na dwa oddziały: mineralogiczny i geologiczny. Nowo powstały Gabinet Geologiczny przejął zbiory paleontologiczno-geologiczne oraz część zbiorów petrograficznych. 

Do ponownego scalenia zbiorów doszło w latach siedemdziesiątych XX wieku, kiedy to w nowej siedzibie Instytutu Nauk Geologicznych UJ na ul. Oleandry 2a powstało Muzeum Geologiczne ING UJ.

Najstarszym zachowanym zbiorem jest kolekcja minerałów, skamieniałości i skał pochodzących z Europy, zakupionych w 1810 roku od ustępującego ze stanowiska kierownika Katedry Historii Naturalnej, mineraloga i podróżnika Baltazara Hacqueta. Obecnie stanowi ona  największą historyczną kolekcję minerałów w Polsce (ok. 2000 minerałów).

Innym historycznym zbiorem jest kolekcja minerałów darowana Uniwersytetowi w 1814 roku przez dziekana Kapituły Krakowskiej Michała Sołtyka. Są to głównie wyroby z minerałów reprezentowanych przez kamienie ozdobne z grupy krzemionki: odmiany kwarcu, chalcedonu i opalu.

Okazy gromadzone od XIX wieku pochodzą głównie z zakupów dokonywanych w magazynach geologicznych i kantorach mineralogicznych Europy (m.in. w kantorze A. Krantz’a w Bonn, magazynach mineralogicznych w Heidelbergu, Freibergu, Monachium i w Wiedniu). Wiele okazów pochodzi z prywatnych kolekcji przekazanych przez osoby pracujące  w Uniwersytecie Jagiellońskim lub z nim związanych, wśród nich byli tacy profesorowie jak Alojzy Alth, Józef Grzybowski, Ludwik Zejszner, Władysław Szajnocha, Marian Książkiewicz i wielu innych. Liczne okazy zostały też podarowane przez  Instytut Geologiczny w Wiedniu (1857), zarządy salin z Wieliczki, Bochni, Kałusza, dyrekcje kopalń węgla kamiennego w Sierszy, Jaworznie, Libiążu i Dąbrowie Górniczej czy dyrekcje kopalń rud cynku i ołowiu w Trzebini. Ofiarodawcami było też liczne grono osób prywatnych różnych zawodów, głównie inżynierów i lekarzy.

Z dziewiętnastowiecznych zbiorów zachowały się między innymi:

  • kolekcje Ignacego Domeyki ofiarowane Uniwersytetowi w latach 1853-1884, składające się z rzadkich minerałów, głównie kruszcowych, ze złóż chilijskich. Ich wartość naukową i historyczną podnoszą dołączone do okazów metryki zawierające notatki z przeprowadzonych przez autora analiz chemicznych;
  • kolekcja kilkuset minerałów Victora Zepharowicza reprezentująca kruszce, węglany i krzemiany. Okazy pochodzą głównie z Europy;
  • kolekcja Michałowskiego, kolekcjonera amatora, składająca się z kilkuset okazów, między innymi rzadkich meteorytów;
  • kilkanaście kolekcji skamieniałości bezkręgowców z paleozoiku i mezozoiku pochodzących  głównie z Podola, Bukowiny, Galicji Wschodniej oraz okręgu krakowskiego podarowanych przez Alojzego Alth’a (profesora mineralogii UJ w latach 1862-1886).

Z kolekcji zachowanych z początku XX wieku na uwagę zasługują:

  • kolekcja minerałów i skał z Wezuwiusza ofiarowana Uniwersytetowi w 1912 roku przez ówczesnego kierownika Zakładu Mineralogii prof. Józefa Morozewicza;
  • kolekcja minerałów syntetycznych z lat trzydziestych XX wieku zakupionych i być może w części wyhodowanych przez pracowników Zakładu Mineralogii;
  • kolekcja minerałów ze złóż USA i Kanady przywiezionych w 1932 roku przez prof. Ludwika Chrobaka;  
  • kolekcja przyrządów optycznych (głównie mikroskopów i goniometrów) jak również spektroskopów z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku uzupełniona  współczesnymi przyrządami (mikroskopami, dyfraktometrem rentgenowskim itp.).

W latach siedemdziesiątych XX wieku wszystkie okazy zostały przyporządkowane trzem działom, co znalazło wyraz w sposobie numeracji kolekcji. Są to działy:

  • mineralogii i petrografii (M), który zawiera uporządkowany pod względem klasyfikacji zbiór minerałów, meteoryty, historyczne kolekcje mineralogiczne i przyrządy optyczne,
  • geologii dynamicznej (D), gdzie reprezentowane są wszelkiego rodzaju skały i procesy w nich zachodzące oraz struktury sedymentacyjne,
  • paleontologii i stratygrafii (P), który zawiera kolekcje skamieniałości fauny i flory z różnych okresów geologicznych oraz skamieniałości śladowe.

     W Centrum Edukacji Przyrodniczej UJ znajdują się również kolekcje autorskie: „Skamieniałości śladowe” prof. Mariana Książkiewicza (ojca polskiej sedymentologii i pierwszego dyrektora Instytutu Nauk Geologicznych UJ) oraz „Struktury sedymentacyjne” prof. Stanisława Dżułyńskiego (światowej sławy sedymentologa, twórcy sedymentologii eksperymentalnej) oraz kolekcje stanowiące materiał dokumentacyjny do wykonywanych prac naukowych w Instytucie Nauk Geologicznych UJ.

Zobacz galerię zdjęć